3104 - Íslendingabragur

Árið 1867 (Semsagt fyrir meira en 150 árum) hóf 17 ára piltur að gefa út tímaritið „Baldur“. Piltur þessi var ættaður frá Fáskrúðsfirði og 3 árum síðar birtist í blaði þessu kvæði eftir hann sem nefnt var Íslendingabragur. Óhætt er að segja að kvæði þetta hafi komið sem sprengja yfir Reykjavík, sem á þessum tíma taldi um 2000 manns. Af þremur erindum kvæðisins hefur það í miðjunni orðið einna frægast og hljóðar þannig:

En þeir fólar, sem frelsi vort svíkja
og flýja í lið með níðingafans,
sem af útlendum upphefð sér sníkja,
eru svívirða og pest föðurlands.
Bölvi þeim ættjörð á deyjanda degi,
daprasta formæling ýli þeim strá,
en brimrót fossar, fjöllin há
veiti frið stundar-langan þeim eigi.
Frjáls því að Íslands þjóð
hún þekkir heims um slóð
ei djöfullegra dáðlaust þing
en danskan Íslending.

Höfðað var mál gegn höfundinum og hann flýði land í kjölfarið. Tímaritið „Baldur“ hætti að sjálfsögðu að koma út. Landsyfirvöld sáu til þess. Piltur þessi hét Jón Ólafsson og af honum er löng og merkileg saga, sem ekki verður sögð hér. Kvæðið varð hinsvegar samstundis landsfrægt og er það á margan hátt enn, enda stóryrt í meira lagi, þó það þyki ekki sérlega svívirðilegt í dag.

Þetta er allsekki ein af mínum örsögum. Hvert eitt og einasta orð í þessari samantekt er sannleikanum samkvæmt.

Einhver mynd.

Athugasemdir

[Ingibjörg Ingadóttir 26.9.2021 kl. 18:23]

Þú veist kannski að Jón þýddi úr norsku bækur e. B. Björnsson: Kátur piltur + Sigrún á Sunnuhvoli, og kvæðin í þeim: 'Komdu kisa mín' og 'Komdu, komdu kiðlingur'. Fáir vita að þessar vísur eru eftir Jón Ólafsson. Bókina 'Kátur piltur' fékk ég í Borgarbókasafninu Tryggvagötu. Þetta er sams konar saga og 'Piltur og stúlka'(sem er eldri), en ádeilan beittari hjá Björnsson.

[Sæmundur Bjarnason, 26.9.2021 kl. 23:05]

Nei, ég vissi það ekki. Hinsvegar vissi ég að hann orti ármótakvæðið "Máninn hátt á himni skín" og var á sínum tíma handgenginn Bandaríkjaforseta. Vildi að Íslendingar flyttu allir sem einn til Kodiak-eyju undan vesturströnd bandaríkjanna og flutti síðarmeir aftur til Íslands og gaf út blað eða blöð á austurlandi. Gott ef ævisaga hans hefur ekki verið skráð. A.m.k. skrifaði Þorsteinn Thorarensen eitthvað um hann.

Takk fyrir áhugann.

[Ingibjörg Ingadóttir 27.9.2021 kl. 03:13]

Gils Guðmundsson flutti á rás 1 æviþætti um Jón, sem hann gaf svo út í bókinni Ævintýramaður, Vaka-Helgafell 1987. Það var Alaska sem Jón vildi fá sem íslenska nýlendu, en fékk ekki stuðning í því máli. Færði m.a. þau rök f. því að þar byggju fáir hvítir menn, en fyrst og fremst skrælingjar sem aldrei myndu fá borgararéttindi(!!). Bókin er sjálfsagt fáanleg á bókasöfnum.

[Halldór Jónsson, 27.9.2021 kl. 15:22]

Þessi Jón var langafi minn og var ævintýramaður eins og bókin han Gils heitir.

Hann kjaftaði Grant forseta til að  setja undir sig herskip og sigla með sig til Alaska ti að kanna fýsileika þess að Íslendingar flyttust þangað.Þeir fóru að drekka saman hann og forsetinn og þar kom að þeir drukku Hvítahúusið þurrt og þá fóru þeir á búllur og héldu áfram. Þar koma að Jón varð ófær en Grant ekki og vildi meira en hann var blankur. Jón átti silfurdollar sem hann léði Grant. En Grant hefur víst aldrei borgað til baka.

Skýrslan um leiðangurinn er til í Library of Congress og til er mynd af Jóni í löjtentsbúningi US Navy.Þeir Jón könnuðu Kodíakeyju og leist vel á. Jón varð svo bókavörðpu í Chicago í mörg ár og er amma mín Sigríður alin upp í forinni og hestaskítnum á götunum þar.

Hún fór svo 17 ára með föður sinum ti Íslands og sagði að sér hefði þótt hún horfa inn í sjálft helvíti að sjá til dimmrar Reykjavíkur um haust  í stað ljósanna sem hún var vön fyrir vestan.

Hún giftist svo dr.Ágústi H. Bjarnason alþýðufræðaranum og prófessor, föður Hákonar skógrætarstjóra, Jóns Ólafs verkfræðings, Helgu Valfells, Maríu Ágústu sem vioru verslunarlærðar og Haraldar rafvirkjameistara og bjuggu þau í Hellusundi 3. Jón átti tvo syni fyrir vestan með hjákonu sem hétu Austmann og urðu minnst annar þekktur  augnlæknir.Og enn einn son hér í Flóanum sem hét Guðjón og á afkomendur.

Jón gaf út stafrókskver í 15000 eintökum sem stór fjöldi lærði og fleiri kennslubækur, hann sat á  þingi og var ritstjóri fleiri blaða en aðrir Íslendingar. Jón var fæddur 1850 og dó 1917.Hann hitti mann niðri á Pósthúsi daginn aður en hann dó og spurði sá hvernig honum liði. Þá sagði Jón:

Höndin skelfur heyrnin þver

helst þó sálar kraftur

sjónin nokkuð ágæt er

og aldrei bilar kjaftur.

áður hafði hann lýst sér svo:

Hálfan fór ég hnöttinn kring

hingað kom þó aftur

og átti bara eitt þarflegt þing

og það var góður kjaftur

[Sæmundur Bjarnason, 27.9.2021 kl. 16:17]

Takk Halldór. Það var virkilega gaman að fá þetta innlegg frá þér. Ég er ekki viss um að ég trúi sögunni um skuld Grants 100%, en flest annað er alveg rétt. Sennilega hef ég lesið bókina sem Gils skrifaði fyrir löngu síðan. Vísurnar eru góðar og ég efast ekki um að þær séu eftir Jón. Dagsetningar gætu þó hafa skolast til. 

[Ágúst H Bjarnason, 28.9.2021 kl. 12:09]

Gamalt blogg um langafa minn frá árinu 2010:
Jón Ólafsson ritstjóri, skáld, alþingis- og ævintýramaður 160 ára í dag...
https://agbjarn.blog.is/blog/agbjarn/entry/1032538/

Á bloggsíðunni má finna heimagert rafrit með skýrslu Jóns um ferðina til Kodiak. Það gerði ég til heimabrúks en ekki dreifingar. :-)
https://agbjarn.blog.is/users/fa/agbjarn/files/alaska-lysing_a_landi_og_lands-kostum_0_0.pdf

 

 

[Ingibjörg Ingadóttir 29.9.2021 kl. 21:13]

Svo endaði Jón Ólafsson í Heimastjórnarflokki Hannesar Hafstein. Þórbergur segir frá því í Ofvitanum að þá hafi ungu róttæku mennirnir einmitt talið Jón sjálfan með dönskum Íslendingum. Það má því segja um hann eins og séra Hallgrímur um Pétur postula: Þetta sem helst hann varast vann/ varð þó að koma yfir hann.