216. - Melkorka og Brák ligeglade og íturvaxnar

Eins og allir sem Moggablogg lesa hljóta að vita bloggar Ómar Ragnarsson mikið og um flesta hluti.

Eftirfarandi klausa er frá honum:

"Vegna furðulegrar hindrunar sem birst hefur á mbl-vefnum við því að ég færi nýja bloggfærslu ætla ég að reyna að komast inn með því að breyta næstu færslu á undan en láta hana koma á eftir. Í fréttum Sjónvarpsins í kvöld sagði Gísli Einarsson, vinur minn og félagi, að Brák væri frægasta ambátt Íslandssögunnar. Sá fjórðungur minn sem ættaður er úr Dölum vestur reis upp við dogg og spurði: Hvað um Melkorku?"

Ég segi bara: Látum Borgfirðinga og Dalamenn deila um hvort Egils saga sé merkilegri en Laxdæla. Við Sunnlendingar höfum okkar Njálu.

Mér finnst ekki skrítið þó Landnámssetrið í Borgarnesi og Gísli Einarsson hampi Brák. Frásagnir fornrita af kvenfólki eru merkilegt rannsóknarefni, en lýsa að sjálfsögðu einkum því hvernig ástandið í þessum málum var áður fyrr.

Ekki alls fyrir löngu sá ég einhvers staðar umfjöllun um danska orðið "ligeglad" og hvernig Íslendingar misskilji það gjarnan og haldi að það þýði kátur og til í tuskið en ekki það sem orðabækur segja að það þýði. Mér dettur í hug að þarna sé ef til vill um hægfara merkingarbreytingu að ræða hjá Dönum sjálfum.

Í þessu sambandi má geta þess að ég þykist hafa tekið eftir að íslenska orðið "íturvaxinn" sé smátt og smátt að breyta um merkingu. Mín skoðun á merkingu þess er sú að það merki vel vaxinn eða spengilegur. Ég dreg ekki í efa að sú merking sé í orðabókum. Merkingin feitlaginn eða jafnvel feitur virðist þó á einhvern hátt vera að öðlast þegnrétt í íslenskunni. Upphaflega hefur það eflaust átt að vera fyndið. Það að orð breyti um merkingu er alls ekki sjaldgæft. Oft er það þó svo að notkun orðsins í gömlu merkingunni hefur þá verið nánast horfin úr málinu.

Í dentíð þótti mikill lúxus að fá tómt skyr. Hræringur var venjan. Þá var afgangnum af hafragrautnum frá morgninum hrært saman við skyr. Úr þessu varð heldur ólystug blanda. Nú þykir ekki nóg að fá tómt skyr heldur þarf að vera óblandaður rjómi útá það. Einhvern tíma hefði það verið kallað óheyrilegt bruðl.

Sagt var frá því í fréttum að frestur til að mótmæla einhverju vegna álversins við Húsavík renni út næstkomandi þriðjudag. Gríðarlega er þetta langur frestur. Hann dugir mér þó alveg því ég ætla ekki að mótmæla neinu í þessu sambandi, en einhverjir gætu orðið fúlir.

Bjarni segir að nú sé svo kalt á Bahama að elstu menn muni ekki eftir öðru eins. Hitinn kominn niður í átta stig og peysur orðnar með vinsælustu flíkum.

Athugasemdir

[Gunnar Helgi Eysteinsson, 5.1.2008 kl. 01:34]

[Lára Hanna Einarsdóttir, 6.1.2008 kl. 13:29]

Það er ekki óalgengt að orð breyti um merkingu og þetta er hárrétt hjá þér hvað varðar orðið "íturvaxinn". Í orðabókum þýðir það ennþá "ágætur, göfugur, fríður, glæsilegur". Forliðurinn "ítur-" er áhersla í jákvæðri merkingu, sbr. "íturborinn = ættgöfugur; ítursterkur = afar sterkur; íturfagur = undurfagur". Nú til dags er íturvaxinn einmitt oft notað eins og þú nefnir - í merkingunni þybbinn eða feitlaginn.

Annað orð sem mér dettur í hug í fljótu bragði er lýsingarorðið "kýrskýr". Hér áður fyrr merkti það heimskur en er nú oftast notað í merkingunni augljós.

Mér finnst svosem allt í lagi að gömul orð fái nýja merkingu í lifandi tungumáli, en það getur þó stundum valdið misskilningi, að minnsta kosti til að byrja með.

Gleðilegt ár og takk fyrir öll gömlu...