3233 - Hlaðvarp ætti að vera hljóðvarp

Orðið hlaðvarp er rugl og vitleysa. Rangt myndað auk annars. Fyrir þessu má færa sannfærandi rök. Nefnd sú er ég held að þessu ráði og á sínum tíma kom fram með orðið „Surtsey“ sem miklum deilum olli, hefur í þessu tilfelli látið hljóðláta hægindakomma ráða of miklu. Vissulega var búið að ljá orðinu „hljóðvarp“, nýja merkingu umfram málfræðilega merkingu orðsins, en samt hefði orðið „hljóðvarp“ verið rétt myndað.

Orðið „hlað“ vísar ekki í neitt sem hefur merkingu í þessu sambandi og er þessvegna ruglandi mjög. Því er oft haldið fram að íslenskan sé í raun auðlærð vegna merkingarbærra samsetninga, en í þessu tilfelli hefur verið farið gjörsamlega á svig við slíkt. Auk alls annars eru mörg dæmi þess að sama orðið hafi margskonar merkingu og ásæðulaust með öllu að láta slíkt hafa áhrif á sig.

Nenni ekki að skrifa langhund eins og sumir og ætla þessvegna að láta þetta duga að sinni. Kveð því núna.

Einhver mynd.

Athugasemdir

[Guðjón E. Hreinberg, 15.11.2024 kl. 11:40]

Sjálfum finnst mér bæði Hlaðvarp og Surtsey, ágætis orð, en pistillinn góður.

Bestu kveðjur.

[Sæmundur Bjarnason, 15.11.2024 kl. 17:16]

Takk, Guðjón.

[Guðmundur Ásgeirsson, 16.11.2024 kl. 21:56]

Hljóðvarp er gamalt orð yfir útvarp með línulegri dagskrá. Þegar hugtakið podcast/hlaðvarp varð til held ég að fólki hafi fundist þurfa hugtak sem aðskildi það frá útvarpi, þar sem um er að ræða andstæðu við hefðbundna línulega dagskrá. Þessa kenningu byggi ég á minni eigin tilfinningu fyrir tungmálum og orðsifjum svo það sé tekið fram.

Upphaflega enska orðið er "podcast" sem er dregið af "broadcast" (útvarp) en vísar um leið til þess að þegar það varð til voru flestir notendur með spilara ("ipod") og hlóðu upptökunum niður af netinu til að setja á slíka spilara og hlusta svo á þær þegar þeim hentaði, svo sem á ferðinni. Þegar íslenska orðið "hlaðvarp" varð til var líklega verið að innleiða þessa tilvísun til þess að hlaða upptökurnar niður til síðari afspilunar. Það á sér líka samsvörun í því að fyrst er upptökunum hlaðið upp á netþjóna til að gera þær svo aðgengilegar fyrir fólk sem vill hlaða þeim niður til hlustunar.

Svo gerðist það með tímanum að spilararnir runnu saman við snjallsíma og þeir urðu sítengdir við netið þannig að fólk hætti að hlaða upptökunum niður sérstaklega og nú til dags er þeim streymt beint af netþjónum í tækin þegar fólk vill hlusta. Engu að síður er þá í raun verið að hlaða efninu niður en það gerist bara í rauntíma og er spilað jafnóðum (svokallað "streymi"). Auk þess þarf notandinn ekki lengur að geyma eintak af efninu á tækinu sínu því það er alltaf aðgengilegt á netþjóninum sem hýsir það.

Þannig má í raun segja að íslenska hugtakið "hlaðvarp" standi enn fyrir sínu sem lýsing á hljóðrænu efni sem notandinn hleður niður (eða streymir) og hlustar á í tölvu eða snjalltæki sínu. Aftur á móti hefur enska orðið "podcast" tapað tengingunni við uppruna sinn því það er enginn með "ipod" spilara lengur heldur nota (næstum) allir snjallsíma í sama tilgangi.

Ef það er einhver þörf á að finna betra orð eða uppfæra það til samræmis við tækniþróun má benda á hið ágæta hugtak "streymi" en það getur náð utan um hverskonar efni sem er sótt af netinu til afspilunar í rauntíma. Við þekkjum öll streymisveitur með myndstreymi á borð við YouTube, Netflix o.fl. Á svipaðan hátt mætti nota orðið hljóðstreymi yfir hljóðrænt efni sem er miðlað á sama hátt, þar á meðal það sem hefur verið kallað hlaðvarp.

Afsakið langhundinn en mér finnst vangaveltur um tungumálið áhugaverðar og það er við hæfi á degi íslenskrar tungu. Til hamingju með daginn.