927 - Vísa leitar höfundar

Var að enda við að lesa bókina „Þjóðtrú og þjóðfræði" eftir Jón Hnefil Aðalsteinsson." Þetta er áhugaverð bók og skemmtileg. Ég las hana spjaldanna á milli nema lista um heimildarrit og nafnaskrá í lokin. Þessi bók er gefin út af Iðunni árið 1985.

Jón kannast ég ekki við þó oft hafi ég heyrt nafnið. Held að hann hafi verið eða sé bróðir fræðaþulsins, hagyrðingsins og skógarbóndans Hákonar Aðalsteinssonar og fæddur og uppalinn á Jökuldal.

Markverðust finnst mér umfjöllun Jóns um vísuna alkunnu sem er svona:

Nú er hlátur nývakinn
nú er grátur tregur.
Nú er ég kátur nafni minn
nú er ég mátulegur.

Jón fjallar reyndar lítið um vísuna sem slíka heldur um það hver eða hverjir kunni að vera höfundar hennar. Einnig um aðdraganda vísunnar, hvenær hún sé gerð og hvar. Öll umfjöllunin er nærri tuttugu blaðsíður og samt virðist mér ekki vera sannað endanlega hver eða hverjir séu höfundar hennar.

Sjálfur hef ég gaman að vel kveðnum vísum og hef nokkrum sinnum birt vísur hér í mínu bloggi. Lengi hef ég samt verið þeirrar skoðunar að til lítils sé oftast nær að geta höfundar eða reyna að leiða líkum að því hver hann sé. Hef þó stundum látið þess getið að vísur séu eftir sjálfan mig. Einnig hef ég það fyrir reglu að ef ég tilfæri vísu annaðhvort í bloggi eða athugasemd án þess að minnast á höfund þá sé vísan eftir mig.

Þetta gera alls ekki allir. Sumir tilfæra vísur eftir aðra án nokkurrar athugasemdar um höfund og þá tel ég að þeir séu að gefa í skyn að þeir hafi ort vísuna sjálfir þó svo þurfi alls ekki að vera. Oft eru vísur líka ortar undir áhrifum annarrar vísu eða vísna, jafnvel án þess að höfundur geri sér nokkra grein fyrir því.

Tilefni vísna og höfundar þeirra geta þó án efa oft skipt máli. Ein er sú vísa sem áreiðanlega er fremur auðvelt að staðsetja í tíma þó ekki viti ég um höfundinn. Sú vísa er svona:

Fallega Þorsteinn flugið tók.
Fór um himna kliður.
En Lykla-Pétur lífsins bók
læsti í skyndi niður.

Þessi vísa er sögð ort skömmu eftir dauða Þorsteins Dalasýslumann og víst er að skömmu eftir þann atburð heyrði ég hana fyrst. Ástæða þess að hún varð strax mjög fleyg er sagt að sé sú að bækur í hinu þekkta bókasafni Þorsteins séu ekki allar heiðarlega fengnar. Þessi vísa og útbreiðsla hennar lýsir einnig vel þeirri illkvittni sem algeng er í alþýðumenningu Íslendinga.

Nú er ég enginn Jón Hnefill Aðalsteinsson og þetta blogg enginn pistill sem flestallir lesa, en nú er svo langt um liðið frá dauða Þorsteins sýslumanns að engan ætti að særa þó fjallað væri um höfund þessarar vísu.

Því bið ég þá sem þessar línur lesa og einhverja hugmynd hafa um höfund vísunnar um Þorstein að láta þess getið í athugasemd hér við þessa blogg-grein. Það er nefnilega svo gaman að fá athugasemdir en ég hef fengið þær fremur fáar að undanförnu.

Til gamans læt ég svo fljóta með söguna um það að þeir Haraldur J. Hamar (eða klaufhamar) og Jón Hefill Aðalsteinsson hafi verið bræður og mamma þeirra verið Jósefína Sög. Man ekkert hvar ég heyrði þetta fyrst og þetta er áreiðanlega tóm vitleysa.