861 - Hriflu-Jónas

„Ófeitur eftir Jón Jónsson frá Hreyfli." hrópaði blaðsöludrengurinn hátt og snjallt. Þetta þótti Hriflu-Jónasi ekki fyndið. Strákurinn hefði átt að segja: „Ófeigur eftir Jónas Jónsson frá Hriflu." 

Hriflu-Jónas er án vafa sá stórbrotnasti persónuleiki sem ég hef kynnst um ævina. Ég kynntist honum þó afar lítið en hóf nám við Samvinnuskólann að Bifröst haustið 1959. Þar sveif andi Jónasar enn yfir vötnum enda hafði hann stjórnað Samvinnuskólanum frá stofnun hans árið 1919 og þangað til hann var fluttur upp í Borgarfjörð árið 1955. Þá var Jónas orðinn sjötugur.

Jónas átti sumarbústað við Reyki í Ölfusi sem kallaður var Fífilbrekka. Þar sá ég hann oft og kynntist honum örlítið á árunum áður en ég fór í Samvinnuskólann. Fyrri veturinn minn þar var skólastjóri séra Sveinn Víkingur sem leysti Guðmund Sveinsson af þann vetur. Sennilega var þó sá andi sem Guðmundur vildi hafa í sínum skóla meira í anda Jónasar.

Séra Sveinn var meinlaus og afskiptalítill og ekki nærri eins strangur og Guðmundur eða stífur á meiningunni. Eldhræddur var Sveinn þó með afbrigðum. Í hans tíð voru oft haldnar brunaæfingar og meðal annars tekin í notkun tréílát fyrir ruslasöfnun í stað járndallanna sem áður voru notaðir. Í kvikmynd sem sýnd var sást vel að eldtungur úr járndöllum teygðu sig mun hærra en úr tréílátum og voru þess vegna mun hættulegri við þær aðstæður sem voru að Bifröst.

Bifrastarárin eru um margt minnisstæð. Þarna var allt í föstum skorðum. Útivistartímar, lestímar, matmálstímar og aðrir tímar stjórnuðust alfarið af klukkunni og mátti þar mjög litlu skeika. Fjarri fór því að við fengjum að ráða því sjálf hvar við sætum í matsalnum. Annað mál var þó með sætin í kennslustofunum.

Oft þurfti annar bekkurinn á báðum kennslustofunum niðri að halda. Þá var kennsla hins bekksins flutt annað á meðan. Til dæmis í setustofuna þar sem stólar voru mjúkir. Ef slíkir tímar voru snemma dags var erfitt að komast hjá áframhaldandi svefni. Sveini Víkingi hefði aldrei dottið í hug að taka upp sofandi mann. Guðmundur Sveinsson hefði vel getað fundið upp á því. Hörður Haraldsson hlaupari var orðlagður fyrir að taka upp sofandi fólk.

Athugasemdir

[Þorsteinn Briem, 11.11.2009 kl. 02:21]

Fífilbrekka, gróin grund,
gekk þar Jónas um með hund,
betri var hann séra Sveinn,
sofandi aldrei upp tók neinn.

[Sæmundur Bjarnason, 11.11.2009 kl. 08:25]

Þetta með hundinn hjá Steina er dæmigert skáldaleyfi. Engar heimildir eru um hund að Fífilbrekku og hann er líklega bara settur þarna rímsins vegna.

Annars get ég reynt að setja saman vísu líka:

Eftir mikið andans puð
eina lamdi saman
listaskáldið Steini stuð
stoltur mjög í framan.

[Brjánn Guðjónsson, 11.11.2009 kl. 17:03]

sé sá Jónas faðir framsóknarmanna sem gapuxast á þingi, vona ég hann velti sér ekki marga hringi í gröfinni.

[Sæmundur Bjarnason, 11.11.2009 kl. 17:13]

Vel má segja að Hriflu-Jónas hafi staðið fyrir stofnun bæði Framsóknarflokks og Alþýðuflokks á sínum tíma (í upphafi 20. aldar)

[Ellismellur 11.11.2009 kl. 20:43]

Hef frá því fyrsta haft ríka tilhneigingu til að hafa allan vara á gagnvart skrifum og kenningum Jónasar frá Hriflu. Hann var með eindæmum einsýnn og einþykkur og ráðríki hans var með ódæmum. Margt af því sem hann lét frá sér fara í ræðu og riti var svo öfgakennd þjóðernisstefna og þjóðremba, að nasismi kemur ósjálfrátt upp í hugann. Það er nánast hægt að gefa sér að karlinn hefur mjög trúlega verið með Asperger syndrome á háu stigi. Asperger einstaklingar geta verið gríðarlega vel að sér á mjög þröngum sviðum, en eiga erfitt með að tengja saman orsök og afleiðingu, svo dæmi sé tekið.

[Sæmundur Bjarnason, 11.11.2009 kl. 22:38]

Ég held að við megum ekki nota þá mælikvarða sem gilda í dag á Jónas. Hann var vissulega ráðríkur og stjórnsamur en líka hugsjónamaður. Það er mun vænlegra til árangurs að skoða skrif samtíðarmanna um hann en skrif hans sjálfs. Eftir að hann missti öll völd skrifaði hann mikið og ekki allt fallega. Hann var líka hefnigjarn og langrækinn en ég hef ekki trú á því að hann hafi verið geðveikur. Asperger er að sumu leyti eins og væg útgáfa af einhverfu - held ég. Jónas var ekki bara vel að sér á þröngu sviði heldur mörgum.

[Sigurður Þór Guðjónsson, 11.11.2009 kl. 23:55]

Óttar Guðmundsson geðlæknir, í bók sinni um sögu Klepps, fer ansi nærri því að segja berum orðum að skapgerðarbrestir Jónasar hafi a.m.k. jaðrað við geðveiki. Það er svo kapituli út af fyrir sig hvernig hann hagaði sér gagnvart listamönnum, setti t.d. upp sýningarglugga um úrskynjaða list að dæmi nasista. Menn af gerð Jónasar eru hrein plága hvar sem þeir láta til sín taka í pólitík.

[Sæmundur Bjarnason, 12.11.2009 kl. 00:18]

Sigurður, það sagði Helgi Tómasson líka. Annars er ég ekkert endilega að mæla Jónasi bót. Hann var samt afar áhrifamikill ég fer ekki ofan af því. Þú segir að menn eins og Jónas séu hrein plága. Þar finnst mér þú taka of djúpt í árinni. Vissulega eiga listamenn af öllu tagi honum grátt að gjalda og hann þóttist allt geta og allt vita. Það var heldur ekki af neinni tilviljum sem Framsóknarmenn (og raunar Sjálfstæðismenn einnig) ákváðu að draga mjög úr völdum hans.

[Sigurður Þór Guðjónsson, 12.11.2009 kl. 00:24]

Að mínu viti er maður sem allt þykist geta og allt vita hreinasta plága í opinberu lífi. Það er varla hægt að þola slíka menn í einkapartýjum eins og allir vita.